Nietolerancja laktozy a alergia na białko mleka krowiego

Nietolerancja laktozy i alergia na białko mleka krowiego — te dwa pojęcia bardzo często w języku powszechnym stosowane są zamiennie, choć w rzeczywistości są to dwa, odrębne schorzenia. Bezpośrednią przyczyną występowania objawów obu zaburzeń jest spożywanie mleka i przetworów mlecznych, jednak za każde z nich odpowiada inny składnik mleka i inna reakcja organizmu. W dzisiejszym poście postaram się wytłumaczyć Wam różnicę pomiędzy nietolerancją laktozy a alergią na białko mleka krowiego, opowiem o objawach, jakie towarzyszą tym schorzeniom, a także produktach, jakie mogą być spożywane.

Na początek warto wspomnieć, jakie związki wchodzą w skład mleka. Mleko krowie zawiera w swoim składzie różne grupy składników odżywczych:

• węglowodany np. laktozę (inaczej cukier mleczny), która zbudowana jest z dwóch innych cukrów: galaktozy i glukozy;
• białka (w tym kazeinę i białka serwatkowe);
• a także tłuszcze, witaminy, składniki mineralne i wodę.

 

Czym jest nietolerancja laktozy?

Nietolerancja laktozy to zmniejszona zdolność lub brak zdolności do rozłożenia laktozy na galaktozę i glukozę. Enzymem odpowiedzialnym za jej rozkład jest laktaza. W przypadku niedoboru tego enzymu laktoza pod wpływem bakterii jelitowych zaczyna fermentować w jelitach, wywołując szereg objawów. 

Do najczęstszych symptomów nietolerancji laktozy zaliczamy wzdęcia, biegunki, gazy, ból brzucha, przelewanie, nudności.

Stopień dolegliwości powiązany jest z ilością spożytej laktozy, a tolerowana dawka laktozy jest kwestią indywidualną. Objawy nietolerancji pojawiają się zwykle od 30 minut do kilku godzin po spożyciu produktów zawierających laktozę. Nietolerancja laktozy w Polsce dotyczy 1,5% niemowląt i dzieci oraz 20-37% dorosłych.

 

Wyróżnia się trzy rodzaje nietolerancji laktozy:

• pierwotna wrodzona — charakteryzuje się wrodzoną niezdolnością organizmu do wytwarzania enzymu laktazy; pojawia się zwykle u niemowląt i dzieci; występuje najrzadziej;
• pierwotna późna — w okresie dorastania u niektórych osób produkcja enzymu laktazy spada, przez co trawienie produktów mlecznych jest utrudnione; ta przyczyna dotyczy ok. 70% populacji na świecie;
• wtórna — jest stanem przejściowym, może być następstwem stanów zapalnych żołądka lub jelit, zabiegów chirurgicznych na jelicie albo długotrwałą bezmleczną dietą. 

 

 

Czym jest alergia na białko mleka?

Alergia jest nieprawidłową reakcją organizmu na czynniki zewnętrzne, w której bierze udział układ immunologiczny (odpornościowy). Alergia na mleko (nazywana także “skazą białkową”) spowodowana jest białkami mleka, które organizm traktuje jako alergen. W odpowiedzi na kontakt z jednym z kilkudziesięciu białek mleka dochodzi do rozwoju nieprawidłowej reakcji ze strony układu immunologicznego. Niepożądana reakcja polega m.in. na produkcji przeciwciał, skierowanych przeciwko temu białku. Na skutek nasilonej odpowiedzi immunologicznej i działania histaminy dochodzi do pojawienia się objawów.

Reakcja po kontakcie z alergenem może wystąpić w ciągu kilku minut lub nawet po okresie kilku dni. Objawy są zróżnicowane jednak zwykle dotyczą przewodu pokarmowego, skóry i układu oddechowego. Do najczęstszych symptomów należą: wzdęcia, biegunki, nudności, ból brzucha, wysypka, obrzęki, świąd skóry, zmiany atopowe, kaszel, duszności, a nawet niewydolność oddechowa.

Alergia na białka mleka występuje głównie u niemowląt i małych dzieci,  zazwyczaj ustępuje samoistnie wraz z wiekiem. Szacuje się, że objawy ustępują u 90% dzieci do 3. roku życia. U pozostałych osób symptomy ulegają zmniejszeniu, a nieprawidłową reakcję wywołuje tylko większa dawka białek mleka.

Pojawianie się alergii we wczesnym okresie życia wynika przede wszystkim z jeszcze niedojrzałego układu odpornościowego dziecka. 

 

 

Jak rozpoznać nietolerancję/alergię?

Oba schorzenia powinny być zdiagnozowane przez lekarza. Samodzielne rozpoznanie jest trudne, ponieważ w obu przypadkach mamy do czynienia z podobnymi objawami.

W przypadku nietolerancji laktozy pomocne może być przeprowadzenie wodorowego testu oddechowego, testy pH kału czy próby eliminacyjne polegające na odstawieniu produktów zawierających laktozę na pewien czas.

W diagnozie alergii na białko mleka krowiego istotną rolę odgrywa wywiad z lekarzem, punktowe testy skórne, a także oznaczanie całkowitego stężenia IgE w surowicy.

 

Żywienie w nietolerancji laktozy

Osoby z wrodzoną niezdolnością do wytwarzania laktazy powinny unikać produktów zawierających laktozę. W pozostałych przypadkach nie zawsze konieczna będzie całkowita rezygnacja z produktów mlecznych. Aktualne badania sugerują, że nastolatek lub dorosły może przyjąć do 12 g laktozy w jednej dawce, co odpowiada ok. 240 ml mleka (1 szklanka), bez żadnych objawów. Jest to jednak kwestia indywidualna i każdy powinien samodzielnie dobrać możliwą ilość laktozy do spożycia na podstawie obserwacji własnego organizmu. Nie stwierdzono jednak dawki laktozy dotyczącej mniejszych dzieci z nietolerancją laktozy.

Największe ilości laktozy można znaleźć w mleku oraz serwatce. Mniej laktozy znajduje się w jogurtach, kefirach, serach twarogowych i maśle, natomiast twarde sery dojrzewające (takie jak parmezan, cheddar, gouda) zawierają jej niewielkie ilości.

Laktoza może być obecna także w wielu innych produktach spożywczych, zawierających w swoim składzie mleko lub surowce pochodzące z mleka (np. mleko w proszku czy serwatkę), dlatego zawsze warto przeczytać etykietę przed zakupem danego produktu. Należy pamiętać, że laktoza jest cukrem występującym w mleku, dlatego wszystkie produkty z mleka koziego i owczego również zawierają pewne jej ilości. 

 

 

Żywienie w alergii na białko mleka krowiego

Leczenie tego rodzaju alergii polega na wprowadzeniu diety eliminacyjnej, bezmlecznej, czyli czasowym lub stałym usunięciu z dotychczasowej diety, mleka i przetworów mlecznych oraz produktów zawierających w swoim składzie białko mleka: serwatkę, kazeinę, bądź tych produktów, które zawierają nawet śladowe ilości mleka. W przypadku zdiagnozowanej alergii na białko mleka krowiego u niemowlęcia konieczna jest eliminacja mleka i jego produktów również z diety matki karmiącej. Pamiętajmy, że to lekarz powinien podjąć decyzję dotyczącą przeprowadzenia ewentualnych badań, zastosowania diety eliminacyjnej czy długości stosowania diety. Dieta eliminacyjna niesie ze sobą ryzyko niedoborów niektórych składników np. wapnia, dlatego najlepiej skonsultować się z dietetykiem. 

Właściwe rozpoznanie i postępowanie w nietolerancji laktozy czy alergii na białko mleka krowiego powinniśmy zawsze konsultować z lekarzem. Pozwoli to na wyeliminowanie niepożądanych objawów, a także zastosowanie pełnowartościowej i zbilansowanej diety, pomimo konieczności wykluczenia niektórych składników z diety.

 

Bibliografia:

1. Di Costanzo M, Berni Canani R. Lactose Intolerance: Common Misunderstandings. Annals of Nutrition and Metabolism. 2018;73:30–7.
2. Szilagyi A, Ishayek N. Lactose Intolerance, Dairy Avoidance, and Treatment Options. Nutrients. 2018 Dec 15;10(12):1994. 
3. Wąsik M, Nazimek K, Bryniarski K. Reakcje alergiczne na mleko krowie: patomechanizm, strategie diagnostyczne i terapeutyczne, możliwości indukcji tolerancji pokarmowej. Postepy Hig Med Dosw (online), 2018; 72: 339-348.