Alergie i nietolerancje pokarmowe – co trzeba o nich wiedzieć?

Pojęcie alergii i nietolerancji pokarmowej często stosowane jest zamiennie, jednak ich definicje są różne i zwykle błędnie stosowane. Jak zatem odróżnić alergie od nietolerancji pokarmowych? Jakie produkty mogą je wywoływać? W najbliższym cyklu artykułów na blogu przybliżę Wam nieco ten temat. 🙂

Częstą przyczyną objawów żołądkowo-jelitowych (np. zgagi, wzdęć, nudności, uczucia pełności po posiłku), zmian skórnych, czy zaburzeń ze strony układu oddechowego (np. duszności), może być nadwrażliwość pokarmowa. Obecnie dotyczy ona około 20% populacji, co stanowi ważny problem zdrowotny na całym świecie.

Nadwrażliwość pokarmowa może być spowodowana udziałem układu immunologicznego (odpornościowego). W tym przypadku mamy do czynienia z alergią. Wszystkie pozostałe reakcje, niezwiązane z mechanizmem odpornościowym, nazywamy nietolerancją pokarmową.

 

 

Alergia pokarmowa 

Alergia pokarmowa to patologiczna reakcja organizmu na spożywane produkty. W mechanizmie jej powstawania główną rolę odgrywają przeciwciała klasy IgE, dlatego wyróżnić można dwa rodzaje alergii pokarmowych:

• IgE-zależną,
• IgE-niezależną.

Pierwszy rodzaj charakteryzuje się występowaniem szybkiej reakcji alergicznej. Są to najczęściej symptomy ze strony żołądka, nieżyt nosa, astma, pokrzywka, bóle stawów, a nawet wstrząs anafilaktyczny, który jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ może zagrażać życiu.

W przypadku drugiego rodzaju alergii mamy do czynienia z późniejszą reakcją organizmu na alergen np. zapaleniem jelita cienkiego, celiakią czy też opryszczkowatym/atopowym zapaleniem skóry.

Alergie pokarmowe występują u ok. 6-8% dzieci poniżej 4. roku życia, 4% dzieci w wieku młodzieńczym i 2-3% dorosłych.

 

Nietolerancja pokarmowa

Nietolerancja pokarmowa określana jest jako nieimmunologiczna nadwrażliwość pokarmowa. Ogólnymi objawami nietolerancji pokarmowej mogą być: artretyzm, astma, nieżyt żołądka, zapalenie jelit, zespół nadwrażliwości jelita grubego, wzdęcia, zaparcia, biegunka, migrena, zaburzenia snu, zespół przewlekłego zmęczenia, świąd skóry, uczucie niepokoju, depresja.

Objawy związane z nietolerancją pokarmową występują stosunkowo późno po spożyciu danego produktu — od kilku godzin do kilku dni, dlatego najczęściej nie są one kojarzone z jedzonym pokarmem. 

Mechanizmy prowadzące do nietolerancji pokarmowych są złożone i nie do końca poznane. Przyjmuje się jednak, że występuje ona wtedy, gdy organizm nie produkuje enzymu niezbędnego do trawienia konkretnego składnika zawartego w produkcie spożywczym. Przykładem może być osoba z nietolerancją laktozy, której organizm nie produkuje laktazy – substancji odpowiedzialnej za rozkładanie cukrów znajdujących się w mleku oraz jego przetworach. 

Nietolerancja pokarmowa może być także uwarunkowana genetycznie lub wywołana przez substancje chemiczne/farmakologiczne obecne w produktach spożywczych. Dodawane są one zwykle w celu konserwowania i przetwarzania żywności (tzw. „food additives” – dodatki do żywności).

Stwierdzono, że wśród wielu stosowanych dodatków do żywności reakcje najczęściej wywołują:

• benzoesan sodu (konserwy mięsne, rybne, owocowe i warzywne, gotowe dania, sosy sałatkowe, napoje gazowane i owocowe) – astma, pokrzywka, wysypka, nieżyt nosa;
• siarczyny (sałata, krewetki, suszone owoce i warzywa, sok pomarańczowy, wino, piwo) – nudności, wymioty, bóle głowy, świąd skóry, omdlenia;
• glutaminian sodu (dania kuchni azjatyckiej, zupy w proszku, przyprawy) – ból głowy, osłabienie, kołatanie serca, uczucie niepokoju.

Powyższe objawy mogą być wywołane przy spożywaniu danego produktu w dużych ilościach i przez długi czas. W celu ich zminimalizowania niezbędne jest czytanie etykiet spożywczych, a także obserwacja własnego organizmu i rozpoznanie, jakie konkretnie produkty mogą wywoływać niepożądane efekty. Pamiętajmy, że im mniej przetworzony produkt, tym jest on zdrowszy.

 

 

Jakie pokarmy mogą wywoływać alergię pokarmową, a jakie nietolerancję?

Reakcję alergiczną może wywołać nawet do 160 różnych produktów spożywczych. Rozpatrując jednak najczęściej alergizujące pokarmy, wymienia się tzw. wielką ósemkę, do której należą: mleko krowie, jaja, zboża, soja, ryby, owoce morza, orzechy oraz orzechy arachidowe. 

Zaburzenia alergiczne wśród części osób związane są z wiekiem i w początkowych latach życia objawiają się tak zwanym „marszem alergicznym”, któremu towarzyszą między innymi alergia pokarmowa i problemy skórne. Następnie w wieku młodzieńczym pojawia się astma oraz alergiczny nieżyt nosa, który może utrzymywać się aż do dorosłości. 

Najwięcej przypadków alergii pokarmowej IgE-zależnej człowiek nabywa podczas pierwszych dwóch lat życia. Przyczyną tego zjawiska może być niedojrzała bariera jelitowa dziecka, prowadząca do zaburzonego mechanizmu immunologicznego oraz zaburzenia równowagi limfocytów.

Najczęściej alergizujące produkty u niemowląt i dzieci to krowie mleko i kurze jaja. Odpowiadają one nawet za 90% reakcji alergicznych w tym wieku. W tym miejscu warto nadmienić, że stosowanie diety eliminacyjnej przez kobiety w ciąży czy karmiące nie jest sposobem na uchronienie dziecka przed alergią. Aktualnie nie ma dowodów naukowych, aby wykluczanie z diety potencjalnych alergenów wpływało na pojawienie się alergii u dziecka. Co więcej, unikanie wybranych produktów może nieść ze sobą ryzyko niedoborów żywieniowych i wpływać negatywnie na stan odżywienia kobiety.

W Polsce ok. 3% dzieci do 3. roku życia ma alergię na białka mleka krowiego. U dzieci z tego typu alergią czasami rozpoznaje się także reakcje krzyżowe z produktami mięsnymi (np. cielęcina, wołowina), dlatego bardzo ważna jest prawidłowa diagnostyka lekarska. Alergeny te zaliczane są do najczęściej uczulających wśród maluchów. Jednocześnie można zauważyć, że duży procent dzieci nabywa tolerancję na alergeny mleka krowiego wraz z wiekiem. 

Alergia na jaja występuje o ok. 2% dzieci. Duża część toleruje je lepiej po poddaniu obróbce termicznej (np. gotowane, smażone). Podobnie jak w alergii na białka mleka krowiego, znaczna część “wyrasta” z tej alergii pokarmowej.

Kolejnymi alergenami wywołującymi reakcje głównie u dzieci powyżej 3. roku życia, ale także wśród dorosłych, są białka pszenicy. Jest to najczęściej uczulające zboże, jednak tolerancja na nie rozwija się u 96% nastolatków do 16. roku życia.

W APLIKACJI ZNAJDZIESZ DOPASOWANE DO TWOICH POTRZEB PLANY DIETETYCZNE >> 

 

 

U osób dorosłych produktami wywołującymi alergię są najczęściej orzechy, ryby i owoce morza.

Białka ryb i owoców morza są bardzo silnymi alergenami. Nawet ich śladowa ilość może wywołać niebezpieczną reakcję organizmu, jaką jest wstrząs anafilaktyczny. Alergie te występują zarówno u dzieci, jak i dorosłych, a badania wykazują, że nabycie tolerancji nie zdarza się często. Oznacza to, że alergia u większości osób pozostaje na całe życie. Częstość występowania alergii na ryby waha się w przedziale 0-7%, a alergii na skorupiaki w przedziale 0-10%, w zależności od nawyków żywieniowych w danym kraju.

Podobnie sytuacja wygląda w przypadku alergii na orzechy arachidowe i inne orzechy. Tego typu reakcje alergiczne występują zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, a wyrastanie z nich zdarza się bardzo rzadko. Naukowcy potwierdzili, że za ponad 50% uczuleń na orzechy odpowiadają orzechy ziemne (arachidowe, tzw. fistaszki).

W przypadku nietolerancji pokarmowych zdecydowanie najpowszechniejszą w Polsce jest nietolerancja laktozy, która dotyczy 1,5% niemowląt i dzieci oraz 20-37% dorosłych.

Poza tym wymienić można też produkty zawierające: fruktozę (np. owoce, miód, syrop glukozowo-fruktozowy) i histaminę (np. pomidory, wędzone ryby, sery dojrzewające, czerwone wino). 

 

 

Produktów, które mogą wywoływać niepożądaną reakcję ze strony organizmu, jest bardzo wiele. Pamiętajmy, aby w razie wątpliwości co do uczulającego nas składnika, nie eliminować z diety dużej ilości produktów, ponieważ może ona stać się zbyt uboga w niezbędne witaminy i składniki mineralne. W takim przypadku najlepiej udać się do specjalisty, który pomoże w prawidłowej diagnozie i dobraniu diety.

W APLIKACJI ZNAJDZIESZ DOPASOWANE DO TWOICH POTRZEB PLANY DIETETYCZNE >> 

Bibliografia:

1. Gargano D, Appanna R, Santonicola A, De Bartolomeis F, Stellato C, Cianferoni A, Casolaro V, Iovino P. Food Allergy and Intolerance: A Narrative Review on Nutritional Concerns. Nutrients. 2021 May 13;13(5):1638.
2. Kaczmarski M, Bartuzi Z. Wybrane aspekty epidemiologiczne alergii pokarmowej wieku dziecięco-młodzieżowego i dorosłego. Pol J Allergol 2016; 3: 46-55. 
3. Moonesinghe H, Mackenzie H, Venter C, Kilburn S, Turner P, Weir K, Dean T. Prevalence of fish and shellfish allergy: A systematic review. Ann Allergy Asthma Immunol. 2016 Sep;117(3): 264-272.
4. Muthukumar J, Selvasekaran P, Lokanadham M, Chidambaram R. Food and food products associated with food allergy and food intolerance – An overview. Food Res Int. 2020 Dec;138(Pt B):109780. 
5. Nowicka-Jasztal A, Bryl E. Nadwrażliwość na pokarmy – choroba XXI wieku? Forum Medycyny Rodzinnej 2016, 10, 1, 1–9.
6. Onyimba F, Crowe SE, Johnson S, Leung J. Food Allergies and Intolerances: A Clinical Approach to the Diagnosis and Management of Adverse Reactions to Food. Clin Gastroenterol Hepatol. 2021 Nov;19(11):2230-2240.
7. Wasilewska E, Małgorzewicz S. Niepożądane reakcje pokarmowe na dodatki do żywności. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2015, 6, 1, 8–13.